Dwie strony mody

W 1769 roku szkocki wynalazca, James Watt (1736-1819), opatentował swoje pomysły usprawniające działanie maszyny parowej, co pozwoliło na szerokie zastosowanie jej także w przemyśle tekstylnym. Szczególne znaczenie miała dla nowych środków transportu – kolei oraz żeglugi (statki parowe). Dzięki temu towary mogły być przewożone szybciej i taniej. Istotny dla zmian zachodzących w modzie okazał się także wynalazek Josepha Marie Jacquarda (1752-1834) – krosno, które pozwoliło na łatwiejsze, i co za tym idzie, tańsze tkanie skomplikowanych wzorów. Wytwarzając tańsze tkaniny, producenci mogli oferować je w niższych cenach i przez to dostęp do nich wyraźnie się zwiększał.

Kolejnym, ogromnym krokiem naprzód było pojawianie się poręcznej, możliwej do stosowania w domowych warunkach, maszyny do szycia. Próby jej wynalezienia obserwować możemy już w końcu XVIII wieku, lecz dopiero modele stworzone przez Isaaca Merritta Singera (1811-1875) zdobyły rynek i tym samym zapisały się na kartach historii mody. Nie bez znaczenia był równie intensywny proces rozwoju prasy – ilość tytułów, w tym również poświęconych modzie, rosła w zastraszającym tempie. Dzięki temu wiadomo było, co szyć, by być modną.

Jedną z najistotniejszych zmian w historii mody (odczuwalną nawet dziś), było pojawienie się domów towarowych – kwintesencji XIX-wiecznego handlu. Działały one jak dobrze naoliwiona maszyna, w oparciu o nowoczesną hierarchię. Nawiasem mówiąc, to w nich kształtowała się znana nam tak dobrze kultura korporacyjna. Pośrodku tego wszystkiego stali klienci. To ich wybory i decyzje były najważniejsze. Robiono więc niemal wszystko, by zyskać ich przychylność (wyprzedaże, promocje itd.). W końcu XIX wieku pierwsze domy towarowe wprowadziły wyjątkową nowość: sprzedaż wysyłkową. Tak moda wydostała się poza wielkie centra. Nawet ludzie na prowincji teoretycznie mieli dostęp do najnowszych trendów, co znamionowało realną demokratyzację mody. W ten sposób odmalowany został przyjemny i satysfakcjonujący obrazek.

Jeśli mowa o mieszkańcach prowincji w kontekście mody i zmianach zachodzących w przemyśle tekstylnym, to prawdą jest również to, że bardzo wielu spośród nich migrowało w kierunku dużych miast, by tam znaleźć zatrudnienie. Coraz liczniej stosowane maszyny, owszem, zredukowały liczbę pracowników, lecz ich nie wyeliminowały. Zwłaszcza przy pracach nie wymagających wysokich kwalifikacji. Dlatego też łatwo było zastąpić jednego pracownika drugim. Dawało to pracodawcom olbrzymią przewagę. Pracowano tak, jak dotychczas pracowało się na roli: od świtu do zmnierzchu. Dodatkowo panowały złe warunki. Brak dobrego oświetlenia, brak dbałości o poziom hałasu czy jakiekolwiek inne znane nam dziś normy, czynił pracę w fabrykach niezwykle uciążliwą. Nie było wyjątków i ulgowej taryfy dla kobiet, często również i dzieci. Praca była bardzo źle wynagradzana, bez jakichkolwiek urlopów czy dni chorobowych. Zrodzony w XIX wieku ruch robotniczy, czasem poprzez walkę wręcz, doprowadził do zmian. Żądany postulat ośmiogodzinnego dnia pracy tylko w kilku wyjątkach został wprowadzony w życie przed rokiem 1900. Tej historii jednak, w przeciwieństwie do opowieści o poszerzaniu się grona odbiorców mody, próżno szukać w podręcznikach do nauki historii mody. Tak naprawdę zaś są to dwie strony tego samego medalu. Znakomicie ujął to nie historyk, a pisarz, Władysław Reymont (1867-1925), tworząc powieść Ziemia obiecana, w której przedstawił fabrykancką Łódź końca XIX wieku. Jej przesłanie jest aktualne do dziś.

Dramat, który znamy z kart historii, niestety wciąż ma miejsce w wielu azjatyckich krajach. Dzieje się tak za sprawą gigantów przenoszących swoją produkcję do mniej rozwiniętych krajów, by w ten sposób obniżać swoje koszty i maksymalizować zyski. W cyniczny sposób składają oni zamówienia u podwykonawców, by nie martwić się o wypracowane na zachodzie prawa i przywileje pracownika. Za ładnym, kolorowym i szeroko dostępnym produktem stoi niemal niewolnicza praca innych ludzi. Historia mody tym razem nie może tego przemilczeć.