Prawo wyborcze a osoby niepełnosprawne i starsze

Przy pomocy nakładki do karty do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille’a może zagłosować każda osoba niewidoma lub słabowidząca. Nakładki takie są dostępne w każdym lokalu wyborczym. Ich wzór ustala Państwowa Komisja Wyborcza. Są one skonstruowane w ten sposób, by wyborca mógł samodzielnie, bez pomocy innych osób, oddać głos, co stanowi gwarancję tajności głosowania. By zapewnić prawidłowe skorzystanie z nakładki, jeden z rogów karty wyborczej jest ucięty. Pozwala to osobie niewidomej lub słabowidzącej na zorientowanie się, że trzyma właściwie kartę, co pozwala na prawidłowe nałożenie nakładki. Nakładka nie powtarza w alfabecie Braille’a treści karty wyborczej. Zawiera ona jedynie cyfry oraz przyporządkowane im okienka. Oznacza to, że wyborca musi sam wcześniej dowiedzieć się, pod którą pozycją na karcie wyborczej znajduje się jego kandydat. W przypadku wyborów, w których karta do głosowania ma formę broszury (jest tak np. w wyborach do Sejmu), konieczne jest też ustalenie, na której stronie zamieszczone zostały listy kandydatów danego komitetu. Wyborca musi wówczas samodzielnie odnaleźć tę stronę i po nałożeniu na nią nakładki wybrać swojego kandydata.

Kolejnym ułatwieniem w korzystaniu z prawa wyborczego przez osoby niepełnosprawne jest tzw. głosowanie korespondencyjne. Z tej formy udziału w wyborach mogą jednak skorzystać jedynie osoby o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zamiar głosowania korespondencyjnego należy zgłosić komisarzowi wyborczemu na 15 dni przed wyborami, a w przypadków wyborów prezydenckich – na 10 dni przed nimi. Może mieć ono zarówno formę ustną, jak i pisemną (w tym e-mailową). Do zgłoszenia należy dołączyć kopię aktualnego orzeczenia o ustaleniu stopnia niepełnosprawności. Można też w nim zawrzeć prośbę o dostarczenie omówionej powyżej nakładki. Osoba, która wysłała zgłoszenie, najpóźniej na tydzień przed wyborami otrzymuje pocztą (ale tylko do rąk własnych) pakiet wyborczy, w którym znajdują się: koperta zwrotna, karta wyborcza i koperta na tę kartę, instrukcja, oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu oraz – ewentualnie – nakładka w alfabecie Braille’a. Po oddaniu głosu kartę należy włożyć do koperty, a kopertę tę wraz z podpisanym oświadczeniem włożyć do koperty zwrotnej. Następnie należy ją przesłać pocztą do właściwej komisji wyborczej (jej adres jest już na niej zamieszczony). Dopuszczalne jest też osobiste zaniesienie koperty do lokalu wyborczego w dniu wyborów. Komisja po jej otrzymaniu wyjmuje z niej kopertę z kartą do głosowania i (nie otwierając jej) wrzuca ją do urny. Wyjęcie karty następuje dopiero wraz z liczeniem głosów, co zapewnia tajność głosowania.

Ostatnią przewidzianą w Kodeksie wyborczym formą ułatwienia w korzystaniu z prawa wyborczego przez osoby niepełnosprawne jest głosowanie przez pełnomocnika. Jest ono dostępne jednak jedynie dla osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz dla wszystkich, którzy ukończyli 75 lat. Polega ono na tym, że głos w imieniu danej osoby oddaje inna osoba. Choć jest ona nazywana pełnomocnikiem, jej rola różni się od klasycznego pełnomocnika, występującego np. przed sądem. Nie ma bowiem możliwości sprawdzenia, czy oddała ona głos zgodnie z wolą mocodawcy. Wyborca powinien więc wyznaczać na swojego pełnomocnika osobę, do której ma pełne zaufanie. Omawiane pełnomocnictwo udzielane jest w urzędzie gminy. Sporządza się je najpóźniej na 9. dzień przed wyborami. Można je cofnąć najpóźniej na 2 dni przed głosowaniem poprzez oświadczenie skierowane do wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Możliwe jest jednak odwołanie pełnomocnictwa nawet w dniu wyborów. Wówczas odpowiednie oświadczenie należy dostarczyć do lokalu wyborczego. W takiej sytuacji istnieje jednak ryzyko, że pełnomocnik zdąży zagłosować wcześniej. Przedstawione powyżej rozwiązania świadczą o tym, że w polskim prawie przewidziane zostały instrumenty pozwalające osobom mającym trudność w uczestniczeniu w wyborach na zwykłych zasadach na korzystanie ze swoich praw wyborczych. Świadczy to o właściwym podejściu ustawodawcy do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. Stanowi to także instrument zwiększenia frekwencji wyborczej, a zatem i reprezentatywności wybranych przedstawicieli. Z tego względu omówione wyżej regulacje należy ocenić pozytywnie.