Nowe technologie w psychologii

Nowe technologie na rynku zdrowia są coraz częściej używane, np. przy rezerwacji wizyty online, wypisywaniu e-recept czy dostępie do internetowego konta pacjenta. Jednak w psychologii interwencje internetowe wciąż jeszcze nie są powszechnie stosowane.

Rozwój tych technologii przypada na ostatnie kilka lat i jest bardzo szybki, a w przypadku terapii i interwencji, które mogą być stosowane przez pacjentów, trzeba mieć pewność, że są one dobrze przebadane. Nie możemy zastosować identycznych działań jak w gabinecie terapeutycznym. Musimy zaprojektować specyficzne rozwiązania, z których pacjenci będą mogli skorzystać online. Wymaga to badań empirycznych i zajmuje dużo czasu. W Polsce jesteśmy właśnie w tym momencie – na etapie badania interwencji – tłumaczy dr Monika Kornacka.

Profesor Claudi Bockting, która będzie gościem międzynarodowej konferencji EACLIPT 2022, prowadziła badania pokazujące, że w krajach o niskich i średnich przychodach szczególnie ważna jest dostępność do działań terapeutycznych online, zwłaszcza tych, które nie wymagają stałego kontaktu ze specjalistą, który zazwyczaj jest tam utrudniony. Oczywiście nie rozwiązujemy w ten sposób szczególnych problemów danych osób, ale jesteśmy w stanie zaadresować te, które są najbardziej palące dla całej populacji – dodaje dr Ewelina Smoktunowicz.

Jakie technologie są wykorzystywane w psychoterapii?

Obecnie w Polsce, nowe technologie najczęściej są wykorzystywane do monitorowania przebiegu terapii. W gabinecie terapeutycznym dzieje się to za pomocą papierowych dzienniczków. W przypadku interwencji internetowych, ale również w tradycyjnej terapii, możemy to zrobić w prostszy sposób, dzięki aplikacji, w której pacjent prowadzi obserwację swoich objawów, emocji i wydarzeń, które te emocje wywołały.

Do psychoterapii wprowadza się też całkowicie nowe protokoły terapeutyczne, stworzone specjalnie dla aplikacji, w których stosowane są na przykład interwencje behawioralne. Polegają one na tym, że pacjenci mogą zaprojektować eksperyment, dzięki któremu zmierzą się z wydarzeniami, które są dla nich dużym wyzwaniem i powodują lęk. Mogą namacalnie zweryfikować, co się stanie, kiedy wydarzy się stresująca sytuacja, i sprawdzić, czy ich przewidywania się spełnią, czy nie. Dzięki używaniu aplikacji mogą podsumować to, co się wydarzyło i wyciągnąć istotne dla nich wnioski.

Coraz częściej wykorzystujemy w interwencjach sensory, które pacjenci noszą na ciele, np. zegarek umożliwiający pomiar jakości snu i tętna. Te fizjologiczne pomiary mogą podpowiadać pacjentom, które sytuacje są dla nich stresujące. W zaburzeniach lękowych czy w zaburzeniach nastroju czasem pojawiają się trudności w zidentyfikowaniu, czy nasze pobudzenie na poziomie fizjologicznym, jest związane z bardzo stresującą sytuacją, czy wynika ono z tego, że przypomnieliśmy sobie o jakiejś trudnej sytuacji czy są to czynniki związane z naszym otoczeniem – na przykład w pomieszczeniu zrobiło się nagle gorąco. Dzięki takim pomiarom pacjentkom i pacjentom może być prościej. Oczywiście łączy się to z psychoedukacją i odpowiednimi ćwiczeniami w aplikacji. Sensory możemy też wykorzystywać do technik relaksacyjnych czy treningu uważności – tłumaczą psycholożki.

Wirtualna rzeczywistość – bezpieczna przestrzeń do ćwiczeń

Często w interwencjach internetowych wykorzystywana jest również wirtualna rzeczywistość. Badania pokazują, że można w niej ćwiczyć, np. self compassion, czyli samowspółczucie, w grupach, w których do tej pory było to trudne, np. wśród osób z depresją.

Może to wyglądać tak, że pacjenci w wirtualnej rzeczywistości pocieszają małą dziewczynkę, okazują jej współczucie, a potem zmieniają perspektywę. Oglądają świat z perspektywy tej dziewczynki i widzą swojego awatara, który mówi do nich i pociesza ich. Dla niektórych ta zmiana perspektywy jest bardzo trudna, więc możemy to zrobić dzięki rozwojowi technologii. To rozwiązanie jest na etapie badań, ale pierwsze wyniki wydają się obiecujące – mówi dr Kornacka.

Jednym z najbardziej popularnych oddziaływań terapeutycznych w wirtualnej rzeczywistości jest terapia ekspozycji, czyli odpowiednio przygotowana i zaplanowana konfrontacja z bodźcami, które budzą w nas lęk. Wirtualna rzeczywistość z jednej strony zapewnia bezpieczniejsze warunki niż ekspozycja w warunkach naturalnych, a z drugiej strony umożliwia ekspozycję w sytuacjach, w których jest ona kosztowna lub trudna do przeprowadzenia, np. u osób, które boją się latać samolotami czy u pacjentów ze stresem pourazowym.

Czy interwencje internetowe mogą zastąpić psychoterapeutów?

Interwencje mogą mieć bardzo różną formę. Część z nich przybiera postać self guided – oznacza to, że zostały stworzone przez ekspertów, ale później korzysta się z nich bez dodatkowego wsparcia. Ich zaletą jest to, że po umieszczeniu na oficjalnych, np. rządowych stronach, bardzo dużo ludzi ma do nich dostęp. Natomiast wyzwaniem, z którym interwencje internetowe muszą się zmierzyć, jest to, że część osób porzuca program przedwcześnie, jeśli nie mają wsparcia ze strony profesjonalistów.

Występują także formaty mieszane – jedna sesja psychoterapii odbywa się w gabinecie, a druga z użyciem odpowiedniej technologii. Badania pokazują, że ten sposób zdobywa większą akceptację zarówno specjalistów, jak i pacjentów.

Badania Gerharda Anderssona, który będzie gościem konferencji EACLIPT 2022, pokazują, że akceptacja takich rozwiązań jest większa w krajach, w których nowe technologie są powszechnie używane w systemie zdrowia. W Polsce e-recepty czy internetowe konto pacjenta zostały wprowadzone stosunkowo niedawno. Dlatego ludzie są mniej przyzwyczajeni do używania takich rozwiązań w ochronie zdrowia. Niektóre kraje decydują się na wprowadzenie stopniowanej terapii – zaczynają od interwencji «self guided», w których pacjent jest całkowicie niezależny, a jeśli one nie pomogą, to kolejnym krokiem jest wsparcie terapeuty – mówi dr Kornacka.

Zaufajmy technologii

Do wprowadzenia interwencji internetowych konieczne jest zdobycie zaufania odbiorców, którzy mogą nie wiedzieć, na czym one polegają, albo nie wierzyć w skuteczność takich metod. Istnieją jednak badania, które pokazują, że skuteczność takich działań jest podobna do skuteczności tradycyjnej terapii. Osoby korzystające z tych propozycji mogą też martwić się o bezpieczeństwo danych, dlatego każdy twórca powinien dokładnie wytłumaczyć, co dzieje się z danymi i w jaki sposób są one chronione.

Trzeba również zdobyć zaufanie terapeutów i lekarzy, którzy często podchodzą sceptycznie do proponowanych rozwiązań. Częściowo łączy się to z tym, że w Polsce wciąż nie ma odgórnych rekomendacji dla korzystania z interwencji internetowych.

Ludzie różnie reagują na te innowacje. Z jednej strony może pojawić się opór, że znowu trzeba spędzać czas przed ekranem komputera i nie ma się bezpośredniego kontaktu z człowiekiem. Jednak z drugiej strony dostęp do pomocy psychologicznej wciąż nie jest powszechny. Specjaliści i specjalistki pracują przede wszystkim w dużych miastach, a koszty uzyskania pomocy są wysokie. W mniejszych miastach nie dość, że psychologów i psycholożek jest mniej, to może się jeszcze pojawiać problem stygmatyzacji. To jeden z powodów, dla których rozwijamy nowe technologie w psychologii – chcemy dotrzeć do szerszego grona odbiorców – mówi dr Smoktunowicz.

Nie tylko dla młodych

Istnieje przekonanie, że z interwencji internetowych mogą skorzystać tylko młode osoby, które nie mają problemu z używaniem nowych technologii. To mit. Badania pokazują, że osoby starsze również radzą sobie bardzo dobrze. W przypadku takich rozwiązań jak wirtualna rzeczywistość łatwość korzystania z technologii nie ma aż tak dużego znaczenia, bo dla większości ludzi jest ona nowością. Nie występuje więc ograniczenie związane z wiekiem, ale istnieją utrudnienia związane z dostępnością. Żeby móc korzystać z tych rozwiązań, musimy mieć odpowiednie urządzenia, np. smartfon, który spełnia pewne wymagania technologiczne. Próg wejścia jest dostępny dla coraz większej populacji osób, ale cały czas istnieje.

Nowe technologie oprócz tego, że pomagają tworzyć interwencje, to dodatkowo są atrakcyjne, przyciągają różne osoby, które nie zawsze chcą skorzystać z tradycyjnej pomocy psychologicznej. Wyzwaniem dla osób zajmujących się tym obszarem badań jest takie zaprojektowanie aplikacji, żeby jej użytkownicy zrealizowali do końca program interwencji internetowych.

Nowe trendy w interwencjach internetowych

Podstawą do wprowadzania nowych rozwiązań technologicznych są badania empiryczne, które pozwalają na wybranie tylko skutecznych interwencji internetowych. Na rynku komercyjnym pojawia się dużo rozwiązań, które nie zawsze przeszły badania empiryczne. Dlatego warto szukać odpowiednich źródeł wiedzy. Takim źródłem mogą być prelekcje na konferencjach naukowych, takich jak realizowana na Uniwersytecie SWPS konferencja EACLIPT 2022, która pozwala na dostęp do międzynarodowych badań, zarówno tych, które są już opublikowane, jak i tych, które jeszcze nie są szeroko znane i czekają na publikację.

Obecnie dużo badań prowadzi się w temacie użycia sensorów nie tylko w kontekście zaburzeń psychicznych, ale też na przykład przez osoby w spektrum autyzmu czy doświadczające chronicznego bólu. Drugim trendem jest używanie nie tylko samej wirtualnej rzeczywistości, ale też okulografii zintegrowanej z wirtualną rzeczywistością. Czyli takiego systemu, który pozwala na śledzenie ruchu oka osoby badanej, dzięki niemu możemy np. śledzić procesy uwagowe. Pamiętajmy jednak, że ważne jest to, aby dzięki nowym technologiom odpowiadać na zapotrzebowanie pacjentów i dopasowywać je do stanu aktualnej wiedzy psychologicznej, a nie szukać na siłę zastosowań dla konkretnego typu nowej technologii – tłumaczą psycholożki.

Wykorzystanie nowych technologii w psychologii będzie jednym z tematów poruszanych podczas międzynarodowej konferencji EACLIPT 2022 „Clinical psychology now!”, która odbędzie się na Uniwersytecie SWPS w dniach 11–12 listopada. Konferencja została objęta honorowym patronatem Marszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, honorowym patronatem Prezydenta m.st. Warszawy oraz patronatem Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Aktualny program wydarzenia oraz szczegóły dotyczące rejestracji znajdują się na stronie internetowej.