Ukraina a Tajwan. Dlaczego skutki wojny odczuwa się nawet w odległym regionie świata?

W marcu 2022 roku, wkrótce po zbrojnej agresji Rosji na Ukrainę, prof. Agata Chudzicka-Czupała z Uniwersytetu SWPS zainicjowała badanie psychologicznej reakcji na wybuch wojny mieszkańców trzech krajów i regionów. Badania prowadzono w samej Ukrainie – bezpośrednio objętej działaniami wojennymi i w Polsce – która przyjęła 2 miliony uchodźców z Ukrainy. Kolejnym miejscem ich analiz był Tajwan, gdzie ze względu na sytuację geopolityczną i zagrożenie konfliktem zbrojnym z Chińską Republiką Ludową, lęk i stres odczuwany przez ludzi również mógł być silny.

Ukraina, Polska, Tajwan - jak mieszkańcy radzą sobie ze stresem?

Mieszkańcy każdego z tych krajów i regionów mają różne doświadczenia i perspektywy ze względu na odmienną historię i uwarunkowania geopolityczne. Dlatego naukowcy zbadali, czy i w jaki sposób ich mieszkańcy odczuwają negatywne skutki stresu i w jaki sposób radzą sobie w odpowiedzi na wojnę w Ukrainie.

Między 8 marca a 26 kwietnia 2022 roku eksperci zbadali 1625 osób (385 Ukraińców, 1053 Polaków i 188 Tajwańczyków). Wykorzystali do tego kwestionariusze online. W razie potrzeby badanym zapewniono kontakt z psychologami.

Badanie służyło porównaniu nasilenia objawów depresji (apatii, obniżenia poczucia własnej wartości, zainteresowań), lęku (niepokoju, pobudzenia emocjonalnego), stresu (napięcia emocjonalnego, zdenerwowania) doświadczanych przez mieszkańców. Naukowcy badali też objawy charakterystyczne dla zespołu stresu pourazowego (np. powracające obrazy, sny, myśli związane z traumą), a także pobudzenie (charakteryzujące się np. wzmożoną czujnością, zniecierpliwieniem) oraz unikanie, czyli próby pozbywania się myśli, emocji lub rozmów związanych z wojną.

Blisko połowa badanych Ukraińców z objawami depresji

Zgodnie z przewidywaniami naukowców znacząco więcej uczestników badania z Ukrainy doświadczyło objawów depresji (46,5%), lęku (46,3%) i stresu pourazowego (73,2%) niż z Polski, gdzie udział osób z objawami depresji wynosił 29%, osób doświadczających lęku - 36,5% i stresu pourazowego - 57,2%. Na Tajwanie udział osób z depresją wynosił 11,2%, doświadczających lęku - 14,9%, a stresu pourazowego aż 56,9%.

Polacy byli narażeni na przerażające szczegóły wojny. Mieli bliskie kontakty z ukraińskimi uchodźcami. Ludzie w Polsce martwili się, że wojna wciąż trwa i tym, że Polska może stać się również celem agresji. Co więcej, wojna w sąsiednim kraju bezpośrednio wpłynęła na ich standard życia. Wszystkie wymienione czynniki mogły zwiększyć poziom stresu psychologicznego, zwłaszcza poczucia bezradności i braku nadziei u polskich respondentów – tłumaczy psycholożka, prof. Agata Chudzicka-Czupała.

Najniższy poziom depresji i lęku zaobserwowano u respondentów z Tajwanu, którzy znajdowali się daleko od wojny na Ukrainie.

Chociaż wiedza o wojnie mogła wzbudzić w nich poczucie zagrożenia, związanego z możliwością inwazji chińskiej, to odległość między Tajwanem a Ukrainą oraz niski poziom wpływu wojny w Ukrainie na codzienne życie mieszkańców mogły chronić tajwańskich respondentów przed silnym stresem psychologicznym – zauważa prof. Chudzicka-Czupała.

Inne reakcje: gniew, poczucie niesprawiedliwości, niska jakość snu

Jak wynika z badań, 54,3% tajwańskich uczestników i 80,3% polskich deklarowało doświadczanie stresu w związku z oglądanymi przez nich scenami wojennymi w mediach. Ekspozycja na medialne obrazy wojny wywoływała stres u 83,4% badanych z Ukrainy.

Znacznie wyższy odsetek uczestników badania z Ukrainy (36%) niż z Polski (13,6%) i Tajwanu (4,3%) skarżył się też na niską jakość snu w związku z wojną.

Ponad 90% badanych Ukraińców odczuwało gniew w związku z wojną. W Polsce do takiego odczucia przyznało się 85,8% badanych, w Tajwanie 56,9%. Podobnie 88,1% badanych z Ukrainy, 74,8% z Polski i 24,1% z Tajwanu miało poczucie niesprawiedliwości w związku z toczącą się wojną.

Tajwańczycy szczególnie unikali informacji o wojnie

Co ciekawe, mimo że Tajwańczycy nie byli bezpośrednio zaangażowani w wojnę, średnie wyniki nasilenia objawów PTSD uzyskane przez nich w badaniu były tylko nieznacznie niższe niż uczestników z Ukrainy i wyższe niż u mieszkańców Polski. Tajwańscy respondenci uzyskali istotnie wyższe wyniki, szczególnie w zakresie nasilenia unikania niż uczestnicy z Polski i Ukrainy.

Mieszkańcy Tajwanu niechętnie przyjmują informacje na temat tej wojny, przypuszczalnie właśnie z obawy, że wojna w Ukrainie zwiększyć może prawdopodobieństwo chińskiej inwazji militarnej – zwraca uwagę prof. Chudzicka-Czupała.

Potrzebne nowoczesne formy wsparcia psychologicznego

Badaczy interesowały też potrzeby badanych w zakresie poszukiwania pomocy psychologicznej. Pomimo istotnie wyższego nasilenia stresu psychologicznego ponad połowa (52,5%) ukraińskich uczestników deklarowała, że nie szukałaby takiej pomocy. W Polsce pomocy psychologicznej nie miało potrzeby szukać 43% badanych, a w aż Tajwanie 95,7%. Wszyscy badani, niezależnie od narodowości, wskazywali jednak głównie na psychologów jako osoby najbardziej kompetentne, by w tej sytuacji udzielić im pomocy. Drugą wskazywaną grupą specjalistów byli lekarze psychiatrzy.

Niechęć do skorzystania z pomocy specjalisty zdrowia psychicznego u osób narodowości ukraińskiej, z kraju objętego wojną, może wynikać na przykład z koncentracji na podstawowych potrzebach życiowych, na instrumentalnych działaniach, związanych z ratowaniem życia, ochroną bliskich i dobytku, które wydawać się mogły badanym osobom z Ukrainy najważniejsze w tej niezwykle trudnej dla nich sytuacji – opisuje psycholożka.

Wyniki dowodzą, że wojna rosyjsko-ukraińska znacząco zmieniła dobrostan psychiczny i codzienne życie ludzi w objętych badaniem krajach.

Łagodzenie stresu psychologicznego i wzmacnianie aktywnych strategii radzenia sobie ze stresem wydają się niezbędne, aby pomóc ludziom w złagodzeniu skutków stresu związanego z wojną. Warto wdrożyć zarówno internetowe formy wsparcia psychologicznego, do których dostęp jest możliwy za pośrednictwem przeglądarki internetowej, oraz mobilne, dostępne za pomocą aplikacji, które w warunkach postępującej cyfryzacji społeczeństwa stają się coraz popularniejsze. Świadczenie tego rodzaju pomocy ludziom, którzy muszą zmagać się z traumatycznymi sytuacjami wydaje się niezwykle ważne. Pomoc taka jest także pożądana ze względu na stosunkowo niskie koszty jej prowadzenia oraz możliwość objęcia nią osób z bardzo odległych rejonów – podsumowuje psycholożka.

Badanie przeprowadzili psycholodzy z Uniwersytetu SWPS, prof. Agata Chudzicka-Czupała, prof. Damian Grabowski i studenci psychologii z filii uczelni w Katowicach mgr Marta Żywiołek-Szeja i Bartosz Pudełek, wraz z badaczami Lwowskiego Uniwersytetu Narodowego im. Iwana Franki, Narodowej Akademii Nauk Edukacyjnych Ukrainy, tajwańskiego Asia University, Uniwersytetu Śląskiego, Narodowego Uniwersytetu Singapuru i Uniwersytetu w Toronto.

Wyniki badań zostały opublikowane w Scientific Reports  i European Journal of Psychotraumatology. 

19 i 20 maja odbędzie się konferencja naukowa online „Psychologia w obliczu wojny rosyjsko-ukraińskiej” z udziałem ukraińskich i polskich psychologów, m.in. z Uniwersytetu SWPS. Uczestnicy omówią wyniki badań prowadzonych w związku z wojną i wymienią doświadczenia zawodowe związane z niesieniem pomocy uczestnikom i ofiarom wojny.

dr hab., prof. Uniwersytetu SWPS

Agata Chudzicka-Czupała

Biogram