Ponad 4,3 mln z NCN na projekty naszych naukowców

Prokrastynacja, to zaburzenie samoregulacji, polegające na odkładaniu niektórych działań na później, pomimo świadomości, że takie zachowanie prowadzić będzie do dyskomfortu. Problem ten jest bardzo powszechny. Naukowcy szacują, że dotyczy on 15-20% całej populacji, oraz 80-95% studentów. Odkładanie zadań prowadzi do znaczącego obniżenia poziomu ich wykonania i rzutuje na satysfakcję z osiągnięć oraz jakość życia. Ponadto negatywne skutki prokrastynacji odczuwane są również na poziomie społeczno-ekonomicznym oraz w sferze ochrony zdrowia (w skutek odkładania wizyt u lekarza).

Dotychczasowe badania wskazują, że nie ma jednej prostej przyczyny dla której ludzie prokrastynują. Okazuje się, że prokrastynacja jest związana z podwyższonym poziomem lęku i depresyjności, trudnościami w regulacji emocji i radzeniu sobie ze stresem, obniżonym poczuciem własnej skuteczności i motywacji do działania. Ponadto najnowsze badania wskazują na związki prokrastynacji z impulsywnością sugerując, że osoby prokrastynujące przedkładają zachowania mające na celu doświadczenie przyjemności na rzecz mniej przyjemnych doświadczeń związanych z osiąganiem długofalowych celów.

Dzięki środkom z NCN dr hab. Jarosław Michałowski, prof. Uniwersytetu SWPS z Wydziału Zamiejscowego w Poznaniu zbada związki między prokrastynacją i impulsywnością oraz wskaże, że osoby prokrastynujące mają problemy z kontrolą i korektą własnego zachowania – zwłaszcza, gdy rośnie ryzyko negatywnych konsekwencji tego zachowania. .

Projekt skupia się na tym, jak pamiętamy cele w sytuacji realizacji skomplikowanego, wieloetapowego zadania, takiego jakim jest na przykład gotowanie, ale również wykonywanie procedur medycznych lub procedura startu i lądowania samolotu. Podstawową przeszkodą w pamiętaniu celów są przerwy w wykonaniu zadania. Gdy próbujemy pamiętać o wykonaniu wielu czynności przybliżających nas do celu jakim jest lazania, telefon od naszego operatora komórkowego – nawet taki z ofertą najlepszej taryfy na rynku – może stanowić poważny problem. Chwilowe odwrócenie uwagi od zadania powoduje, że cele ulatują z pamięci. Pytaniem stawianym w niniejszym projekcie jest, czy znaczenie ma, co dokładnie robimy, gdy nasza uwaga zostaje odwrócona od wykonania zadania. Czy telefon od operatora sieci, wymagający krótkiej rozmowy, jest bardziej niebezpieczny dla realizacji naszych celów niż chwilowe odwrócenie uwagi przez jakiś hałas, który nie wymaga od nas żadnej interwencji?

Dzięki środkom finansowym z NCN dr Maciej Hanczakowski z Uniwersytetu SWPS w Warszawie zbada jak przerwy w wykonaniu zadania, określane często jako interferencja, powodują zapominanie celów.

Osoby ze spektrum autyzmu postrzega się przede wszystkim przez pryzmat ich problemów społecznokomunikacyjnych. Jednak badania pokazują, że osoby z autyzmem różnią się także pod względem sposobu postrzegania świata. Na przykład są w stanie lepiej wyszukiwać wzrokiem zadany obiekt i lepiej rozróżniają obiekty na podstawie ich wizualnych charakterystyk, a także w mniejszym stopniu ulegają wzrokowym iluzjom. Pojawiło się wiele teorii wyjaśniających postrzeganie w autyzmie, jednak w dalszym ciągu do końca nie wiadomo, która z nich najlepiej opisuje to zjawisko.

Celem tego projektu jest porównanie ze sobą dwóch spośród tych teorii poprzez serię eksperymentów z użyciem eye-trackera, czyli urządzenia śledzącego i nagrywającego kierunek spojrzenia. Pierwsza teoria zakłada, że osoby z autyzmem nie wykorzystują w postrzeganiu swojego doświadczenia w tym samym stopniu, co osoby o typowym rozwoju. Według drugiej teorii, osoby ze spektrum autyzmu mają podwyższoną wrażliwość zmysłową, to znaczy lepiej rozróżniają bodźce wzrokowe.

Środki finansowe z NCN pozwolą dr Magdalenie Król z Uniwersytetu SWPS, Filia we Wrocławiu zbadać, która spośród dwóch prominentnych teorii lepiej wyjaśnia postrzeganie u osób ze spektrum autyzmu. Jest to ważne, ponieważ stwierdzenie, jak osoby z autyzmem postrzegają świat, może być kluczem do lepszego wsparcia i zrozumienia tych osób.

Dotychczasowe badania nad kompulsywnymi zachowaniami seksualnymi (CSB) pozwoliły zidentyfikować kluczowe mechanizmy neuronalne leżące u podłoża CSB u mężczyzn oraz zaproponować konceptualizację, która znajdzie się w przyszłych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych. Jednakże niemal wszystkie dotychczasowe dane dotyczą mężczyzn z CSB. Zauważalny brak empirycznych dociekań dotyczących zachowań seksualnych wymykających się spod kontroli u kobiet wymaga szybkiego nadrobienia, szczególnie gdy wstępne badania zespołu projektowego mgr Eweliny Kowalewskiej pokazują istotne różnice między kobietami i mężczyznami w obrazie klinicznym CSB.

Realizacja tego projektu dostarczy unikalnych na skalę światową danych o dużej wadze w kontekście aktualnego wprowadzania przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) kompulsywnych zachowań seksualnych do klasyfikacji ICD-11.

Środki finansowe z NCN pozwolą mgr Ewelinie Kowalewskiej z Uniwersytetu SWPS w Warszawie zidentyfikować wzorce funkcjonowania seksualnego u kobiet z CSB oraz dostarczą wytycznych do przyszłych badań klinicznych nad skutecznymi metodami pomocy kobietom cierpiącym z tego powodu.

Kiedyś problemem było palenie papierosów, dziś problemem jest siedzenie ( ang. „Sitting is a new smoking”). Jak można zmienić takie zachowanie? Co sprzyja ograniczeniu siedzenia, robieniu aktywnych przerw? Poza eksploracją w tym zakresie, planowane badania mają na celu nowe odkrycia naukowe w następujących obszarach:

• zaproponowanie nowej teorii wyjaśniającej, jak i dlaczego ludzie zmieniają swoje zachowania zdrowotne. Jako kanwę nowego modelu wykorzystamy procesy opisane w modelu HAPA (Health Action Process Approach; HAPA; Schwarzer 2008; Schwarzer i Luszczynska, 2015). Rozszerzenie polegać będzie na włączeniu zmiennych reprezentujących procesy impulsywne torujące zmianę zachowań. Wśród procesów impulsywnych uwzględnione zostaną: (a) procesy nawykowe, czyli angażowanie się w działanie bez wysiłku poznawczego, automatycznie, bez świadomości, a także (b) bodźce ze środowiska fizycznego (np. natężenie i prędkość ruchu samochodowego w sąsiedztwie, obecność łatwo dostępnych miejsc do uprawiania aktywności fizycznej w najbliższym sąsiedztwie). W efekcie powstanie model R+I HAPA, integrujący procesy świadome i automatyczne (nieświadome), wyjaśniające zmianę zachowania;
• przetestowanie modelu R+I HAPA, w zakresie wyjaśniania krótko- i średnio-terminowych zmian (od 2 tygodni do 8 mcy) w zachowaniach siedzących wśród adolescentów, dorosłych i starszych dorosłych.

Dzięki środkom finansowym z NCN prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska z Uniwersytetu SWPS, Filia we Wrocławiu stworzy bazę składającą się z około 3 000 punktów pomiarowych samoopisu, 1 200 dotyczących masa ciała i tkanki tłuszczowej, 12 600 dni akcelerometrii. Dzięki temu, pozyskamy silne dowody na przebieg złożonych procesów krótko- i średnioterminowe (do 8 mcy), w których zmienne R +I HAPA wyjaśniają zachowania siedzące i ich zmianę.

Zgodnie z wynikami badań, nawet 30% osób dorosłych i aż 80% adolescentów nie spełnia rekomendacji dotyczących aktywności fizycznej. Brak dostatecznej ilości aktywności fizycznej i wynikające z tego powodu konsekwencje dla zdrowia są porównywalne z tymi związanymi z paleniem tytoniu czy otyłością. Grupami narażonymi na największy spadek aktywności fizycznej na przestrzeni życia są adolescenci oraz osoby dorosłe po 60 r.ż.

Tymczasem, jak wynika z badań, regularna aktywność fizyczna (150 minut od umiarkowanego do intensywnego wysiłku tygodniowo dla osób dorosłych i 60 minut dziennie dla osób w wieku 5-17 lat), niesie ze sobą korzyści nie tylko dla funkcjonowania fizycznego, ale też psychicznego, niezależnie od wieku, m.in. wpływa na obniżenie ryzyka wystąpienia chorób przewlekłych, przedwczesnej śmierci, poprawia funkcje poznawcze, podnosi nastrój. Do tej pory przeprowadzono wiele badań nad znaczeniem zmiennych społeczno-poznawczych, takich jak przekonanie o własnej skuteczności oraz wsparcie społeczne, na podejmowanie zachowań zdrowotnych, w tym aktywności fizycznej. Większość z nich nie pozwala jednak odpowiedzieć na pytanie jaki jest mechanizm wzajemnego wpływu tych dwóch zmiennych: czy to otrzymywanie wsparcie społeczne umożliwia rozwijanie poczucia własnej skuteczności i dzięki temu polepsza zdrowie (ang. enabling hypothesis, hipoteza umożliwiania), czy też jest odwrotnie – to poczucie własnej skuteczności umożliwia dostęp do otrzymywania wsparcia społecznego i przez to polepsza wskaźniki zdrowotne (ang. cultivation hypothesis, hipoteza podtrzymywania) (Benight i Bandura, 2004).

Środki finansowe z NCN pozwolą mgr Annie Banik z Uniwersytetu SWPS, Filia we Wrocławiu poszerzyć wiedzę dotyczącą tzw. efektu umożliwiania wsparcia społecznego oraz tzw. efektu podtrzymywania przekonań o własnej skuteczności na podejmowanie aktywności fizycznej w populacji ogólnej, ze szczególnym uwzględnieniem roli tych efektów w grupach wiekowych zagrożonych największym spadkiem aktywności fizycznej na przestrzeni życia, tj. adolescentów w wieku 10-14 lat oraz osób dorosłych po 60 r.ż.

dr Magdalena Król  
II Wydział Psychologii, Filia we Wrocławiu

• Góra – dół czy dół – góra? Bayesowskie podejście do postrzegania w autyzmie: słabe predykcje, wyższa wrażliwość zmysłowa czy oba te czynniki?
• konkurs: OPUS 14
• kwota dofinansowania: 535 126 zł

prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska 
II Wydział Psychologii, Filia we Wrocławiu

• Jak wyjaśnić zachowania siedzące: zrewidowany refleksyjno-impulsywny model HAPA
• konkurs: OPUS 14
• kwota dofinansowania: 1 664 476 zł

mgr Anna Banik
II Wydział Psychologii, Filia we Wrocławiu

• Umożliwianie czy podtrzymywanie? W jakiej kolejności operują wsparcie społeczne i przekonania o własnej skuteczności wyjaśniając aktywność fizyczną?
• konkurs: PRELUDIUM 14
• kwota dofinansowania: 179 855 zł

dr Maciej Hanczakowski
Wydział Psychologii w Warszawie

• Pamięć celów: zachowanie zorientowane na cel w obliczu dystrakcji
• konkurs: OPUS 14
• kwota dofinansowania: 1 191 200 zł

mgr Ewelina Kowalewska
Wydział Psychologii w Warszawie

• Badanie psychologicznych i neuronalnych mechanizmów nałogowych zachowań seksualnych wśród kobiet
• konkurs: PRELUDIUM 14
• kwota dofinansowania: 210 000 zł

dr Jarosław Michałowski
Wydział Zamiejscowy w Poznaniu

• Neuronalne mechanizmy dysfunkcji wykonawczych w prokrastynacji
• konkurs: OPUS 14
• kwota dofinansowania: 571 428 zł