Polskie BBS-yArcheologia wczesnych mediów społecznościowych (1986-2004)
Naukowcy z Centrum Kulturowych Badań Technologii Uniwersytetu SWPS badają zachowania użytkowników BBS-ów (Bulletin Board Systems) w Polsce w latach 80. i 90. BBS-y można określić mianem prototypu późniejszych mediów społecznościowych.
O projekcie
Czym jest BBS?
Skrót BBS (Bulletin Board Systems) oznacza dawne serwisy instalowane na domowych komputerach entuzjastów, działające zwykle przez kilka godzin w tygodniu. Pierwszy polski BBS powstał w roku 1986, do globalnej sieci FidoNET został podłączony rok później – a więc ponad 4 lata wcześniej, niż nastąpiło podłączenie Polski do internetu (grudzień 1991 r.). BBS-y w odróżnieniu od działających w Polsce od lat 70. sieci akademickich, ale też od aktywnej wcześniejszej sieci Bitnet, były dostępne dla wszystkich osób posiadających komputer z modemem i dostęp do sieci telefonicznej. Choć więc próg wejścia był wysoki, były to „media prespołecznościowe” bardziej egalitarne od innych rozwiązań tamtych czasów.
Cel badania
Na dzień dzisiejszy mamy dość dobrze udokumentowaną techniczną historię wczesnego polskiego internetu, ale do wypełnienia pozostaje luka w zakresie myślenia o jego aspektach kulturowych i społecznych. Celem projektu jest udokumentowanie praktyk jak najszerszego spektrum społeczności BBS-owych działających w Polsce od ich początków w 1986 roku, poprzez okres rozkwitu w połowie lat 90. (kiedy w Polsce działało minimum 200 takich sieci), aż po pierwsze lata XXI wieku, kiedy to pierwsza usługa szerokopasmowego internetu bez limitu danych zamknęła erę polskich BBS-ów.
Projekt wpisuje się w historyczny zwrot w badaniach nad mediami, ale jest też poświęcony lokalnej, polskiej historii internetu, odmiennej od dominującej narracji prowadzonej z perspektywy USA. Na poziomie metodologicznym projekt czerpie z archeologii mediów i historii mówionej.
Tym przedsięwzięciem wpisujemy się w istotny na skalę światową nurt badań nad historią technologii. Mamy tu już sporo doświadczeń, związanych choćby z badaniami standardu VHS czy z grami komputerowymi. A równocześnie robimy to, co zawsze istotne w studiach historycznych: sięgamy po wiedzę u źródła, u osób, które we wczesne projekty sieciowe były zaangażowane. Z oczywistych względów z upływem czasu staje się to coraz trudniejsze. Liczę też na synergie z innym projektem, w który zaangażowane jest nasze centrum – europejską siecią COST Grassroots of Digital Europe, której pierwszy zjazd odbył się na naszej uczelni w kwietniu 2023 r. A w ogólniejszej perspektywie wierzę, że mamy szansę zasilić lokalnymi argumentami dyskusję o obliczu internetu pokazując, że sieci komputerowe funkcjonowały kiedyś inaczej, były mniej splatformizowane i skomercjalizowane, z większą przestrzenią dla oddolnej aktywności.
Metodologia
Zespół badawczy wykorzysta dwa wzajemnie uzupełniające się podejścia. Pierwsze z nich osadzone jest w traktowaniu mediów jako praktyk społecznych: w tej części znajdzie się wiedza o rutynach użytkowników, a także rozpoznanie obowiązujących norm i rytuałów oraz sposobów ich wytwarzania i rozpowszechniania. Druga, dodana do niej w wyniku refleksji nad znaczeniem rozwiązań technologicznych jako narzędzi modelujących w pewnym stopniu praktyki społeczne, związana jest z badaniem infrastruktury.
Głównymi źródłami danych będą kwerendy archiwalne oraz wywiady z sysopami, czyli operatorami usług BBS (co najmniej 20). Podczas badań zostanie przeprowadzona kwerenda materiałów z epoki (głównie czasopism komputerowych) oraz dostępnych tekstów. W ramach desk research i porównania źródeł zostanie również opracowana możliwie pełna lista BBS-ów działających w Polsce. Wywiady pomogą w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o motywacje i postrzeganie mediów społecznościowych w tamtym czasie. Ważne będą pytania o kwestie polityczne i postrzeganie relacji z Zachodem, a także o relacje między sieciami oddolnymi a oficjalnymi instytucjami. Badacze chcą także zdobyć informacje na temat wykorzystania BBS-ów w działalności crackerów kopiujących oprogramowanie komputerowe (głównie gry) oraz powiązań z demosceną – i ustalenia wiedzy o łączności lub odrębności tych społeczności.
Zespół badawczy
Użyteczność wyników
Wraz z innymi działaniami Centrum Kulturowych Badań Technologii, projekt ten może dostarczyć argumentów na temat zmiany narracji dotyczących internetu tj. pokazać, że możliwa jest (bo możliwa była) inna sieć, niż obecna – skrajnie skomercjalizowana i splatformizowana.
W ramach projektu zespół badawczy stworzy stronę internetową z linkami/materiałami dotyczącymi przeprowadzonych badań, powstanie również wspólny artykuł kierownika projektu i stypendysty – a także rozprawa doktorska Michała Owczarka. Stypendysta NCN odbędzie także wyjazd studyjny na Uniwersytet w Turku (Finlandia).