Wpływ reguł wyborczych na jakość demokracji lokalnej w Polsce

Eksperymentalny schemat badania dawał możliwość zebrania danych odpowiednich do testowania hipotez o „mechanicznym” i „psychologicznym” wpływie zmiany prawa wyborczego na system polityczny, na zachowania obywateli, a także na zachowania polityków (samorządowców). Niestety analizy empiryczne ukazały obraz systemu, którego obywatele potrafią nie zauważyć kluczowej fundamentalnej zmiany prawa wyborczego. To niesłychanie ważne, gdyż prawa wyborcze i ich zmiana mają sens tylko o tyle, o ile obywatele są w stanie ‘korzystać’ z odmienności ich cech. Na pytanie o to, jaka ordynacja w danym mieście obowiązuje, zdecydowana większość badanych odpowiadała, że nie wie, lub błędnie ją identyfikowała. W konsekwencji analiza zebranych danych nie pozwoliła w pełni na pomiar wpływu zmienionego prawa wyborczego na zachowania wyborców.

Badanie umożliwiło jednak zaproponowanie szeregu uogólniających wniosków odnośnie drugiego ważnego obszaru badawczy projektu, dotyczącego poczucia politycznego sprawstwa. Po pierwsze owo poczucie sprawstwa jest determinowane głównie czynnikami uniwersalnie uznawanymi za takowe przez współczesną politologię, w tym przez ordynację większościową. Po drugie odnotowano silną zależność między partycypacją wyborczą a owym poczuciem politycznego sprawstwa. Po trzecie zależy ono silnie od poziomu zakorzenienia społecznego jednostek w środowisku ich zamieszkiwania oraz ich aktywnością publiczną. Po czwarte poziom poczucia sprawstwa różnicuje wizje przedstawicielstwa politycznego (rola delegata vs. powiernika). Najważniejszy wynik potwierdza teoretyczne oczekiwania, że w miejscowościach, gdzie stosowana jest ordynacja proporcjonalna – wraz ze wzrostem poczucia sprawstwa – rośnie wsparcie dla wizji przedstawiciela jako powiernika. W końcu, po piąte, oczekiwanie by przedstawiciele byli podobni ‘społecznie’ (wg cech społeczno-demograficznych) do wyborców jest wyższe w miejscowościach o ordynacji JOW i rośnie w nich wraz ze wzrostem poziomu poczucia politycznego sprawstwa.

Uzyskane wyniki można podzielić na spodziewane i niespodziewane, a także na takie, które z punktu widzenia wymogów należycie, prawidłowo działającej demokracji można określić jako pozytywne bądź negatywne. Jako spodziewane i pozytywne można zaklasyfikować te, które opisują związki między partycypacją wyborczą Polaków a ich poczuciem sprawstwa w polityce, czy też te, które przekonują nas o silnym związku kompetencji politycznych i szerzej wykształcenia z trafnym rozumieniem roli przedstawicielskiej czy poczucia zdolności do wpływania na politykę. Za poniekąd spodziewane, lecz dalece negatywne należy uznać dane wskazujące na bardzo niską wiedzę Polaków o obowiązującym prawie wyborczym i jego zmianach.

Badania nie udzieliły jednoznacznej odpowiedzi na pytania dotyczące wpływu ordynacji wyborczej na wizje przedstawicielstwa oraz poczucia politycznego sprawstwa. Wynika to jednak – jak się zdaje – ze zbyt krótkiego czasu poddanego analizie. Wszak obywatele potrzebują czasu i codziennych doświadczeń z funkcjonowaniem instytucji. A nowo wprowadzane instytucje polityczne powinny być trwałe na tyle, by ludzie mogli się z nimi zaznajomić i zaakceptować lub odrzucić.