Sprawując władzę czy kontrolę?Krótko- i długoterminowe efekty kontroli osobistej i kontroli nad innymi
projekt naukowy
Sprawując władzę czy kontrolę?
Krótko- i długoterminowe efekty kontroli osobistej i kontroli nad innymi
Okres realizacji projektu: 2015–2018
Sprawowanie władzy nad innymi i podleganie władzy innych są sytuacjami doświadczanymi przez każdego z nas niemal codziennie. Mają one zatem szerokie konsekwencje społeczne. Dlatego analizowanie, w jaki sposób osoby sprawujące władzę ją rozumieją i wyodrębnienie tych aspektów poczucia władzy, które wiążą się z pozytywami, i tych, które wiążą się z negatywnymi skutkami społecznymi, jest niezwykle ważnym zadaniem.
Założenia projektu
Efekty sprawowania władzy
Celem przeprowadzonych badań była analiza krótko- i długoterminowych efektów sprawowania władzy nad innymi u osób, które ją sprawują. W literaturze psychologicznej termin metamorficzne efekty władzy oznacza, że władza mam moc zmieniania poglądów u tych, którzy ją sprawują (Kipnis, Castell, Gergen & Mauch, 1976, str. 127). Przegląd współczesnej literatury psychologicznej poświęconej zagadnieniu skutków sprawowania władzy nad innymi sugeruje dwa nierozwikłane problemy.
Zakres zmian
Pierwszy problem dotyczy możliwego zakresu metamorficznych skutków władzy. Zarówno oryginalne badania Kipnisa i jego współpracowników, jak i kolejne analizy były prowadzone przede wszystkim w schematach eksperymentalnych, które pozwalają analizować zależności przyczynowo-skutkowe, lecz jednocześnie umożliwiają śledzenie jedynie krótkotrwałych zmian zachowania. Brak jest natomiast empirycznych dowodów, które rzeczywiście wskazywałyby na zmiany w przekonaniach, poglądach czy osobowości jednostek pod wpływem długotrwałego sprawowania władzy. Otwarte pozostaje więc pytanie o to, czy sprawowanie władzy może zmienić człowieka – jego cechy, przekonania i poglądy, czy też wpływa na jego zachowanie jedynie krótkotrwale.
Pozytywne i negatywne skutki
Drugi problem związany jest ze skutkami sprawowania władzy opisywanymi we współczesnej literaturze psychologicznej. Wyniki badań pokazują, że sprawowanie władzy jest związane zarówno z pozytywnymi, jak i negatywnymi skutkami społecznymi (i przy okazji pozytywnymi dla samej jednostki sprawującej władzę.) Powstaje więc pytanie o to, jak można wyjaśnić te mieszane efekty sprawowania władzy.
Zespół badawczy
Wykonawcy
Rezultaty projektu
Pozycja w hierarchii a poczucie kontroli
Przeprowadzone badania pokazały, że zajmowanie wyższych pozycji wiąże się jednocześnie z większą odczuwaną władzą (czyli kontrolą sprawowaną nad innymi), jak i z większą odczuwaną kontrolą osobistą (czyli kontrolą nad samym sobą). O ile poczucie władzy jest związane z tendencjami antyspołecznymi (większą skłonnością do wykorzystywania innych i przejawiania agresji werbalnej), o tyle poczucie kontroli nad sobą wiąże się ujemnie z agresją werbalną i wykorzystywaniem innych.
Wyniki badań rozwijają istniejące teorie władzy po pierwsze o rozróżnienie efektów zajmowania wysokiej pozycji od efektów psychologicznego poczucia władzy, po drugie zaś integrują dotychczasową literaturę dotyczącą kontroli i władzy. Władza była i jest definiowana przez kontrolę, zaś badania dr Cisłak-Wójcik wskazują, że istotne jest rozróżnianie domen kontroli. Badania te stanowią więc istotny wkład do wieloletniej dyskusji nad korumpującymi skutkami władzy i w tym sensie wykraczają poza psychologię społeczną.
Mają one także istotne znaczenie praktyczne, wskazując, że ze społecznego punktu widzenia i z punktu widzenia funkcjonowania organizacji pożądane jest nasilanie u osób zajmujących pozycje kierownicze poczucia kontroli osobistej, choć nie poczucia kontroli nad innymi.
Władza a sprawczość
Dokonując teoretycznej analizy pojęcia władzy, zespół dr Cisłak-Wójcik udowodnił, że władza powiązana jest ze sprawczością zarówno w odniesieniu do poczucia osobistego wpływu na działanie i jego wynik, jak i w odniesieniu do spostrzegania społecznego, nasilając koncentrację na wymiarze sprawczości. Efekt ten wynika z koncentracji na Ja, którą promuje władza, co jest istotną różnicą w stosunku do poprzednich prac dotyczących władzy i może stanowić inspirację dla kolejnych prac empirycznych.
Władza a wartości i poglądy
Wyniki analizy związków władzy oraz wartości i poglądów pokazały, że zajmowanie wysokich pozycji w hierarchii wiąże się z podstawowymi wartościami za pośrednictwem subiektywnego poczucia władzy. Podstawowe wartości to uznawane we wszystkich kulturach trans-sytuacyjne cele, które służą jednostkom jako wytyczne w podejmowaniu decyzji. Wcześniejsze badania wyłoniły dziesięć podstawowych wartości, zorganizowanych w modelu kołowym, według dwóch podstawowych wymiarów: wzmacniania siebie-transcendencji oraz otwartości na zmianę-konserwatyzmu. Wartości charakterystyczne dla wzmacniania siebie i otwartości na zmianę odzwierciedlają koncentrację na Ja, zaś wartości charakterystyczne dla transcendencji i konserwatyzmu – koncentrację na innych. Wyniki badań dr Cisłak-Wójcik pokazały, że władza związana jest pozytywnie z wyznawaniem wartości odzwierciedlających koncentrację na Ja, ujemnie zaś z wyznawaniem wartości odzwierciedlających koncentrację na innych.
Czy władza zmienia człowieka?
Przeprowadzone analizy wracają do jednego z pierwszych pytań zadawanych w nurcie badań dotyczących psychologicznych skutków władzy: czy władza zmienia człowieka? Dotychczasowe wyniki badań dotyczyły przede wszystkim krótkoterminowych zmian zachowania. Analizy dr Cisłak-Wójcik rzucają nowe światło na to pytanie, pokazując związek miejsca zajmowanego w hierarchii społecznej i płynącego z niego psychologicznego poczucia władzy z przekonaniami jednostki.