Polski Nobel dla prof. Bogdana Wojciszke

Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej zostało wyróżnione sformułowanie i zweryfikowanie przez prof. Wojciszke modelu dwuwymiarowości ludzkiego poznania społecznego zakładającego, że spostrzeganie ludzi przebiega na wymiarze sprawczości (sprawność, kompetencja, nastawienie na cele) i wspólnotowości (moralności i „ciepła”). Te dwa najważniejsze wymiary interpretacji zachowań są wzajemnie niezależne i powszechnie obecne w spostrzeganiu osób, wyjaśniając łącznie ponad 80% zmienności globalnych ocen ludzi, w tym także przywódców organizacyjnych i politycznych.

Uczony badał, jak ludzie spostrzegają i oceniają innych ludzi oraz samych siebie. Ustalił, że samych siebie spostrzegamy głównie na wymiarze sprawczości i przede wszystkim od tych spostrzeżeń zależy poczucie własnej wartości (samoocena). Natomiast innych postrzegamy głównie na wymiarze wspólnotowości i przede wszystkim od tych spostrzeżeń zależą nasze oceny i postawy wobec innych osób. Inaczej mówiąc, oceniając innych patrzymy z perspektywy odbiorcy ich działań monitorującego ich społeczną wartość – bierzemy pod uwagę głównie ich cele i intencje, a więc czy są dobroczynne czy też szkodliwe. Oceniając siebie samych patrzymy z perspektywy sprawcy monitorującego skuteczność działania i bierzemy pod uwagę głównie sprawność w realizacji własnych celów, o których z góry zakładamy, że są dobroczynne.

Opracowany przez prof. Wojciszke dwuwymiarowy model jest nowatorskim podejściem do klasycznych problemów poznania społecznego. Teoria ta zmieniła podstawy psychologii i od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku kształtuje kierunki obecnych i przyszłych badań. Model dwuwymiarowego poznania społecznego stał się paradygmatem, czyli dominującą teorią nowoczesnej psychologii społecznej. Dzięki tej koncepcji można badać stereotypy, uprzedzenia oraz relacje w grupie i pomiędzy grupami. Ostatnio koncepcja ta znalazła zastosowanie nawet  w spostrzeganiu organizacji i marek handlowych.

Większość prac Bogdana Wojciszke nad dwuwymiarowością poznania społecznego została opublikowana w najbardziej liczących się czasopismach z zakresu psychologii społecznej („Journal of Personality and Social Psychology”, „Personality and Social Psychology Bulletin”, „European Review of Social Psychology”, „European Journal of Social Psychology”, „Social Cognition”, „Social Psychological and Personality Science”). W 2010 r. prof. Bogdan Wojciszke podsumował badania nad dwuwymiarowością poznania społecznego w monumentalnej monografii „Sprawczość i wspólnotowość" (Gdańsk: GWP, 2010) oraz w obszernym artykule Communal and Agentic Content in Social Cognition: A Dual Perspective Model (opublikowanym wspólnie z Andreą Abele w prestiżowym piśmie „Advances in Experimental Social Psychology”, 2014).

Prace te, podsumowujące dziesiątki badań przeprowadzonych z udziałem tysięcy uczestników z Polski, Niemiec, Holandii, Wielkiej Brytanii, USA, Kolumbii i Japonii, umożliwiły popularyzację odkryć prof. Wojciszke wśród zarówno polskich, jak i międzynarodowych czytelników. Książka otrzymała najważniejszą nagrodę w dziedzinie psychologii w Polsce - Teofrast Award.

Bogdan Wojciszke (ur. w 1952 r. w Gdańsku) ukończył psychologię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1978 r. doktoryzował się na Uniwersytecie Gdańskim, gdzie pracował do 2000 roku, m.in. kierując Instytutem Psychologii. W 1986 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1993 r. został profesorem nauk humanistycznych. W latach 2002-2008 był dyrektorem Instytutu Psychologii PAN, obecnie jest prodziekanem ds. nauki Wydziału Zamiejscowego Uniwersytetu SWPS w Sopocie. Odbywał staże naukowe m.in. na Uniwersytecie w Aberdeen, w Instytucie Maxa Plancka w Berlinie i w Nuffield College na Uniwersytecie Oksfordzkim. Był stypendystą Fundacji im. Aleksandra von Humboldta, wykładał na University of Michigan (USA) i kilku uniwersytetach niemieckich. Jest członkiem korespondentem PAN, a także członkiem z wyboru (elected Fellow) Association for Psychological Science i członkiem rady wykonawczej European Association of Social Psychology. Był redaktorem naczelnym „Przeglądu Psychologicznego”. Pracował także w redakcjach wielu czasopism („Journal of Experimental Social Psychology”, „European Journal of Social Psychology”, „Polish Psychological Bulletin”, „Social Psychology” i „Studia Psychologiczne”). Jest laureatem programu MISTRZ Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Publikacje prof. Bogdana Wojciszke należą do najczęściej cytowanych prac polskiej psychologii (ponad 4 000 razy, h = 30). Z napisanych przez niego podręczników akademickich: „Człowiek wśród ludzi: Zarys psychologii społecznej” oraz „Psychologia społeczna” korzystają studenci psychologii większości polskich uczelni. Profesor stworzył Laboratorium Psychologii Poznania Społecznego w Sopocie - najważniejszy ośrodek badawczy w tej dziedzinie w Europie Wschodniej. W 2011 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Oprócz prof. Bogdana Wojciszke nagrody w tegorocznej edycji konkursu otrzymali:

Prof. Jan Kozłowski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk o życiu i o Ziemi za sformułowanie i eksperymentalną weryfikację teorii wyjaśniającej różnorodność strategii życiowych organizmów jako efektu optymalnej alokacji zasobów. 

Prof. Marek Samoć z Politechniki Wrocławskiej otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za badania materiałów nanostrukturalnych dla optyki nieliniowej. 

Prof. Józef Spałek z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za badania układów silnie skorelowanych, a w szczególności za sformułowanie modelu t-J. 

Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie tegorocznymi zdobywcami Nagrody, liczy już 91 osób. Są wśród nich tak wybitni profesorowie, jak m.in.: Tomasz Dietl, Andrzej Jajszczyk, Wiesław W. Jędrzejczak, Zofia Kielan-Jaworowska, Aleksander Koj, Tomasz Łuczak, Stanisław Konturek, Krzysztof Matyjaszewski, Karol Modzelewski, Karol Myśliwiec, Andrzej Paczkowski, Bohdan Paczyński, Mariusz Z. Ratajczak, Jadwiga Staniszkis, Jan Strelau, Jerzy Szacki, Andrzej Szczeklik, Piotr Sztompka, Andrzej Udalski, Aleksander Wolszczan.

Nagrody Fundacji są przyznawane za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata. Wysokość nagrody wynosi 200 tys. zł. 

Nagrody są przyznawane w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi,  nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych.

Kandydatów do Nagrody FNP, zgodnie z jej regulaminem, zgłaszać mogą wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez Zarząd i Radę Fundacji. Rolę Kapituły konkursu pełni Rada Fundacji, która dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów oceniających dorobek kandydatów. W skład Rady w obecnej kadencji wchodzą profesorowie: Leon Gradoń (Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej, Politechnika Warszawska) – przewodniczący Rady, Wojciech Tygielski (Instytut Historii Sztuki, Wydział Historyczny UW) – wiceprzewodniczący Rady, Jan Kotwica (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie), Włodzimierz Krzyżosiak (Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu), Aleksandra Łuszczyńska (Uniwersytet SWPS), Maria Nowakowska (Wydział Chemii, Uniwersytet Jagielloński), Karol I. Wysokiński (Zakład Teorii Fazy Skondensowanej UMCS).