„Opowieści o tym, co w życiu ważne”. Recenzja książki Marka Michalaka
„Opowieści o to tym, co w życiu ważne” to najnowsza książka dr. Marka Michalaka – byłego Rzecznika Praw Dziecka (2008–2018). Składa się ona z 19 historii, których głównymi bohaterami są Julka i Miłosz. Opowieści dotyczą kluczowych w życiu każdego z nas idei oraz wartości. Przedstawione historie to zbiór trafnie przemyślany, ułożony zgodnie z przekonaniami autora. Polecamy lekturę recenzji tej wartościowej publikacji. Autorką recenzji jest uczestniczka Programu Seminariów Doktorskich w Instytucie Prawa Uniwersytetu SWPS – Dominika Kuna.
Czy tylko dziecko wie, co jest w życiu ważne?
Celem książki jest wytłumaczenie takich pojęć, jak: godność, tolerancja, własne zdanie, miłość, szacunek, wolność, empatia, odwaga, nadzieja, przyjaźń, wdzięczność, współczucie, nauka i wiedza, życzliwość, akceptacja, godność, pokój, odpoczynek, poczucie humoru, patriotyzm – oraz zwrócenie uwagi na początek praw człowieka, jakim są prawa dziecka. Konieczność nieustannego tłumaczenia i opowiadania dzieciom, o tym co w życiu ważne, budzi refleksje: czy w świecie, w którym prawa te powinny się realizować, głos dziecka jest dopuszczany? Czy pozwala się na to, by dziecko stało się częścią tego świata?
O tym, co w życiu ważne, wiele można napisać. Wiele też zostało napisane, ale każda opowieść zasługuje na przeczytanie. Marek Michalak swoją najnowszą książką zwraca uwagę nie tylko na to, co w życiu ważne, ale na to, kto jest dziś zbyt często zapominany. „Opowieści o tym, co w życiu ważne” to lektura obowiązkowa nie tylko dla każdego dziecka, ale przede wszystkim każdego patrioty, każdego, kto chciałby żyć przyzwoicie.
Co to znaczy, że dziecko jest filozofem?
Janusz Korczak pisał, że:
Poetą jest człowiek, który się bardzo weseli i bardzo się martwi, łatwo się gniewa i mocno kocha – który silnie czuje, wzrusza się i współczuje. I takie są dzieci. A filozofem jest człowiek, który się bardzo zastanawia i chce koniecznie wiedzieć, jak wszystko jest naprawdę. I znów takie są dzieci.
Liczba sprzedanych egzemplarzy książki Marka Michalaka wskazuje, że historie Julki i Miłosza pokochało wielu Polaków. Fenomenem tych narracji jest fakt, że opowieści stają się lustrem codziennych trosk dzieci, które – co można stwierdzić po lekturze książki – są wnikliwymi obserwatorami życia wokół nich. Dzieci są uczestnikami naszego społeczeństwa, filozofami na miarę swojej wyobraźni. Zauważają to, co zmienia się wokół nich, zadają pytania o niezrozumiałe i słuchają o tym, co kiedyś się wydarzyło. Książka Marka Michalaka odkrywa przed dziećmi wartości, opisując nie tylko dialogi z mamą, tatą, babcią, sąsiadem, nauczycielem czy trenerem, lecz także przywołuje postaci Ireny Sendlerowej, Kawalerów Orderu Uśmiechu czy Henryki Krzywonos. Każda historia to relacja namysłu, jaki podejmują bohaterowie, który doprowadza ich do nowych odkryć. Nie są to jednak sytuacje oderwane od aktualnych zdarzeń, problemów społecznych. Marek Michalak z ogromnym wyczuciem i lekkością posługuje się młodzieżowymi zwrotami oraz przywołuje charakterystyczne dla ich świata elementy. Powoduje to, że czytając książkę nawet dorosły czytelnik ma szansę przenieść się do krainy bohaterów i wraz z nimi poznawać na nowo znaczenie abstrakcyjnych terminów.
– No coś ty! Nie przejmuj się! one same niezbyt ładnie mówią po polsku, ciągle tylko „wypasione”, „super” albo „masakra”. A poza tym, im więcej będziesz rozmawiać, tym lepiej poznasz polski. Możesz rozmawiać ze mną! Bosko mówisz po angielsku! Podszkolę cię w polskim, a ty mnie w angielskim. Dil?
– Deal…- Ami przybiła piątkę z Miłoszem.
Zbiór opowieści może również stanowić materiał dydaktyczny dla pedagogów. Wartość opisanych historii wzbogacają wybrane cytaty, które nie są oderwane od opowieści, uzupełniają je, a przy tym są proste w odbiorze i łatwe do zapamiętania (np. „Nadzieja prowadzi dalej niż strach” – Ernst Jünger).
Zastosowane zabiegi stylistyczne oraz sposób sformułowania myśli dostosowane są do młodego czytelnika, nie sprawiając jednocześnie wrażenia banalności formy. Wszystkie postaci oraz sytuacje są realistyczne. Na uwagę zasługują również ilustracje, które wzbogacają walory artystyczne oraz edukacyjne książki. Przedstawiają one sytuacje z konkretnej opowieści, postacie historyczne lub odzwierciedlają nastroje w danej historii. Pomagają w ten sposób lepiej zrozumieć nie tylko lepiej bieg wydarzeń, lecz także rozwijają dziecięcą wyobraźnię.
To, co niezwykle cenne, to fakt, że książka ta pomaga odkryć dziecku uniwersalne wartości w sposób dla niego dostępny. Jest to nie tylko imponujący zabieg pedagogiczny, lecz także zwrócenie uwagi na problematykę praw dzieci. Postpandemiczna rzeczywistość, niedostosowana do potrzeb młodzieży służba zdrowia, pogłębiający się kryzys dziecięcej psychiatrii, wciąż zmieniający się system edukacji, pomijająca podmiotowości dzieci realizacja wymiaru sprawiedliwości, jak również praktyczne problemy związane z działaniem instytucji pieczy zastępczej, to wybijające się problemy na tle całego szeregu innych, znanych od lat, sytuacji łamania praw dzieci. Choć książka Marka Michalaka nie daje recepty, jak rozwiązać te problemy, może zwrócić uwagę dorosłych na to, co zastanawia dzieci, które żyją wokół nas. Dzieci, które są osobami, zasługującymi na to, by być słuchane i których potrzeby są naszymi obowiązkami.
Kogo tak naprawdę uczą opowieści?
W świetle tego, co zostało napisane, należy zastanowić się również, czy przedstawione przez Marka Michalaka historie są skierowane jedynie dla dzieci? Opisane sceny życia codziennego doskonale sprawdzą się również w dyskusji między dorosłymi, którzy są nośnikami wartości między otaczającym światem a dzieckiem. Książka Marka Michalaka to apel, by o realizację praw dzieci wciąż zabiegać. Krzywdzenie dzieci dotyczy głównie różnych form przemocy, ale odnosi się nie tylko do nich. Obowiązkiem każdego z nas jest pomaganie dzieciom w ich rozwoju, umożliwianie, by świat, w którym dorastają był dla nich zrozumiały, by mogły spełniać swoje cele, a nie pozostawać tylko biernymi uczestnikami (dorosłego) życia społecznego. Dzieci mają prawo być wysłuchiwane, a odbieranie im możliwości wyrażania opinii lub decydowania o sprawach, które je dotyczą, wskazuje na niewydolność naszego systemu społecznego. Choć w imię realizacji niektórych przepisów prawa polskiego oraz europejskiego przewidujemy miejsce dla dzieci, ich partycypacja nie jest widoczna. Nic nie wskazuje również na to, by zadbać o najmłodszych zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i praktycznym. Kształtowanie dzieci i dbanie o ich bezpieczeństwo oraz rozwój, który obecnie dotyczy również cyberprzestrzeni, to nasz obywatelski obowiązek, droga zbudowania społeczeństwa odpowiedzialnego, w którym prawa człowieka, a co się z tym nierozerwalnie wiąże również prawa najmłodszych, będą szanowane.
W świetle tego, co zostało napisane, należy zastanowić się również, czy przedstawione przez Marka Michalaka historie są skierowane jedynie dla dzieci?Dzieci to mniejszość, której prawa nie zawsze są zauważane. Przed nami długa droga, by stały się one w pełni respektowane. Warto jednak pamiętać o sile rozmowy i czasie, który należy poświęcić małemu człowiekowi. Aktualny jest apel:
Rozmawiajmy z naszymi dziećmi, począwszy od wieku przedszkolnego, o ludziach słabych pod jakimkolwiek względem, niezależnie od ich wieku. Opowiadajmy dzieciom o różnych zdarzeniach, pytaniami pobudzajmy je do refleksji, do formułowania własnych sądów. I w zdecydowany sposób potępiajmy każdy rodzaj agresji i przemocy, ale też chwalmy każdy dobry czyn. Nie tylko naszego dziecka, ale też ludzi wokół niego.
Książka Marka Michalaka potwierdza znaczenie tego apelu.
„Opowieści o tym, co w życiu ważne” to wartościowa lektura, przeznaczona dla każdego z nas. Uczy nie tylko dzieci na temat wartości, przedstawiając je w świetle zdarzeń codziennych i historycznych, lecz także nas dorosłych, o kim zapominać nie możemy i dlaczego warto, by otaczający świat nie był jedynie pustym zbiorem terminów, w którym nie naśladuje się ważnych w życiu wartości.
Bibliografia:
- Korczak J., Prawidła życia, Wydawnictwo J. Mortkowiczowa, Warszawa–Kraków 1930
- Obuchowska I., Dzieci małe i duże. Jak je kochać i rozumieć, Media Rodzina, Poznań 2007
- Michalak M., Opowieści o tym, co w życiu ważne, Wydawnictwo IBIS, Konin 2022
Ojciec Julii i Miłosza, pedagog, wychowawca, nauczyciel akademicki, działacz społeczny, dr nauk społecznych, autor licznych publikacji o wychowaniu i prawach dziecka, m.in. książki Order Uśmiechu – wspólny świat dzieci i dorosłych, Rzecznik Praw Dziecka (2008–2018), Kanclerz Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu, Przewodniczący Międzynarodowego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka, Kawaler Orderu Uśmiechu, inicjator uchwalenia przez Sejm Roku Janusza Korczaka (2012 r.), Roku Ireny Sendlerowej (2018 r.) i Ogólnopolskiego Dnia Praw Dziecka (20 listopada), doprowadził do licznych zmian w prawie lepiej zabezpieczających dobro dziecka (m.in. wprowadzenia całkowitego zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci).
Zobacz inne aktualności
